Twintig jaar na de Balkanoorlog trekken Bosniërs, Serviërs en Kroaten nog altijd gescheiden op. ‘Men moet een nieuw systeem installeren, waarmee Bosnië gedefinieerd zou kunnen worden als een natiestaat, een staat van al zijn burgers.’
Als een donderslag bij heldere hemel kwamen de sociale protesten in verschillende Bosnische steden afgelopen week. Overheidsgebouwen in Tuzla, waar alles begonnen was, en in Sarajevo, Mostar, Zenica, Bihac zijn flink beschadigd en de woede van de burgers heeft veel vernielingen aangebracht. Maar, zo snel als de protesten zijn begonnen, zo snel was ook alles weer afgelopen. Van een aanhoudende protest of een ‘Bosnische Lente’ is geen sprake geweest. Het was meer een eenmalige uitbarsting van woede en, uiteindelijk, een duidelijk teken van uitzicht- en hopeloosheid van de bevolking dan een poging tot een bredere sociale en gemeenschappelijke verandering.
Bosnië en Herzegovina (verder: Bosnië) behoort tot de drie armste landen van Europa (enkel Kosovo en Moldavië zijn nog armer), heeft een leger van meer dan een half miljoen werklozen (op minder dan vier miljoen inwoners) en een gemiddeld netto inkomen van 420 euro per maand.
Multi-etnische burgeroorlog
De rechtvaardiging voor de staat waarin Bosnië vandaag de dag verkeert kan slechts ten dele verklaard worden door het feit dat het land in 1995 zwaar gehavend, met gebroken benen opstond uit een multi-etnische burgeroorlog. Volkomen verdeeld en kapotgeschoten kwam het land in de transitiefase waarin het werd opgewacht door corruptie, vriendjespolitiek, nepotisme en de onkunde van lokale politici. Een duur bestuurssysteem met drie regeringen, drie parlementen, een triumviraat als presidium en nog eens tien kantons met elk een eigen regering en parlement, hangen allemaal als een loodzware last om de nek van de broze en door corruptie aangevreten economie. Geen wonder dat de helft van alle werknemers werkzaam is bij de overheid.
In dit Bosnië, dat juridisch gegrond is op het vredesakkoord van Dayton uit 1995, functioneert geen enkele van de drie grondbeginselen van een democratische staat: de centrale regering heeft nauwelijks tot geen uitvoerende macht, de politie, het gerecht en het Openbaar Ministerie zijn niet in staat criminaliteit te bestraffen en tegen te gaan, terwijl het gezamenlijke parlement onder een constante blokkade ligt van de etnische politieke partijen.
Voortmodderen
Het land is zo moeilijk bestuurbaar en inefficiënt geworden voornamelijk doordat Bosnië nooit als een moderne natiestaat gefundeerd was. Bijna twintig jaar na de oorlog is het land blijven voortmodderen op het niveau van de Dayton-richtlijnen die een einde maakten aan de oorlog. Hierin werd opgenomen dat het land zou gaan bestaan uit twee entiteiten, Republika Srpska en de Federatie van Bosnië en Herzegovina, met daarnaast nog het los van beide entiteiten bestaande district Brcko. Deze drie administratieve eenheden functioneren elk op hun eigen lokale niveau met de bevoegdheden van een staat binnen de staat.
In werkelijkheid bestaat er in Bosnië slechts een illusie van een regeersysteem. In computertaal: er bestaat slechts een virtueel Bosnië. Om het land echt te laten bestaan en voortbestaan, moet het gereconstrueerd worden. Om de computertaal aan te houden als metaforische spreekwijze: het virtuele Bosnië moet geformatteerd worden op de bestaande matrix. Men moet een nieuw systeem installeren, waarmee Bosnië gedefinieerd zou kunnen worden als een natiestaat, een staat van al zijn burgers. Etnische achtergrond, raciale en religieuze verschillen en de seksuele voorkeur van mensen zouden geen enkele invloed moeten hebben op hun nationale – Bosnische – affiliatie.
In het gereconstrueerde Bosnië zou burgerschap gedefinieerd moeten worden als de nationaliteit van alle staatsburgers. In tegenstelling tot een land van drie volkeren (Bosniërs, Serven en Kroaten) moet Bosnië een land worden van het Bosnische volk dat bestaat uit drie etnische groepen: Serviërs, Kroaten en Bosniaken. Wat tot nu toe wordt begrepen als nationaliteit, moet hergedefinieerd worden tot etniciteit!
Dromerig
Wie tegenwoordig een dergelijke kijk op de zaken heeft, wordt door de meerderheid van de in Bosnië wonende mensen gezien als gestoord, dromerig, onmogelijk, idioot, verraderlijk… Kortom, allesbehalve realistisch. En toch is het omsmeden van Bosnië en Herzegovina tot een nationale staat de enige manier waarop het land en zijn inwoners kunnen voortbestaan.
Bosnië zou een op zichzelf gerichte, autarkische politiek kunnen voeren, mits het slechts wenst voort te bestaan op niveau van zijn entiteiten. Maar om te relaties te kunnen aangaan en te kunnen bestaan op het niveau van de internationale arena (van de Verenigde Naties tot aan de FIFA) moet het land gedefinieerd worden als een nationale staat. Immers, moderne staten bestaan tegenwoordig niet op andere principes dan deze!
Cyprus kan etnisch tussen Turken en Grieken verdeeld blijven zolang de Grieken en hun Turkse landgenoten deze verdeling wenselijk achten. Als staat zal het slechts kunnen functioneren als het etnische jasje wordt uitgetrokken en vervangen door een nationaal jasje. Hetzelfde geldt voor Bosnië, wat zijn nationalistisch gepassioneerde etnische leiders ook voor ogen mogen hebben.
Dit artikel is gepubliceerd in De Volkskrant op 13-02-2014
